Józef Ksawery Antoni Elsner (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

ELSNER Józef Ksawery (1 VI 1768 Grodków na Śląsku - 18 IV 1854 Elsnerowo pod Warszawą), kapelmistrz
Był synem Jana Franciszka E., stolarza (wyrabiającego m.in. instrumenty muz.), i Anny Barbary z domu Matzkin, mężem - Karoliny E. Wiadomości o szwedzkim pochodzeniu rodziny E. (podane przez W. Bogusławskiego i F. Hoesicka) są mylne. W domu mówił po niemiecku, kształcił się w Grodkowie, następnie we Wrocławiu, jednocześnie uczył się gry na instrumentach i teorii muzyki. Obdarzony pięknym głosem, śpiewał w chórze, uczestniczył w koncertach, był zaangażowany do t. wrocławskiego, „by śpiewał za kulisami dla wzmocnienia chóru” w tragedii „Lanassa” (Sumariusz, s. 32). Już w tym okresie komponował utwory instrumentalne i wokalne, zaczął nawet pisać operę. W 1786-88 zgodnie z wolą ojca studiował na uniw. wrocławskim teologię, potem medycynę. W 1789 wyjechał do Wiednia i tu zdecydował się obrać zawód muzyka. Od jesieni 1791 do wiosny 1792 był skrzypkiem orkiestry teatr. w Brnie. Od wiosny 1792 pracował jako kapelmistrz w niem. t. we Lwowie. Tutaj ożenił się z Klarą Abt, która wkrótce zmarła. W tym okresie skomponował też i wystawił swą pierwszą operę, jeszcze z tekstem niem., „Ibrahim und Abdallah, oder Die seltenen Bruder” (22 II 1795). Antreprener lwow., F. Bulla zaczął z czasem zalegać z wypłatą gaż, wobec czego E. odszedł z t. wiosną 1796. Odtąd przez kilka miesięcy urządzał we Lwowie koncerty symfoniczne. Wkrótce jednak W. Bogusławski, który przejął antrepryzę t. niem. zaproponował mu powrót do t., co też dokonało się najprawdopodobniej we wrześniu 1796. W tym samym czasie, jak twierdził E., W. Bogusławski zaproponował mu skomponowanie muzyki do swego dramatu „Iskahar”. „Ależ panie Bogusławski! zastanów się! wszakże nie dość biegły jestem w języku polskim, bym mógł dorabiać muzykę do tekstu polskiego!” - miał zawołać zdumiony kompozytor. „Da się to jakoś zrobić, byłeś pan tylko chciał - odparł Bogusławski, a na znak zgody podaliśmy sobie ręce” (Sumariusz, s. 102). Faktem jest, że E. napisał muzykę do „Iskahara”, którego wystawiono w t. lwow. wiosną 1797. Odtąd już współpracował z Bogusławskim jako kapelmistrz i kompozytor, aż do samego końca jego antrepryzy. Latem 1799 przeniósł się z Bogusławskim do Warszawy i osiedlił się tu na stałe. Był wolnomularzem, należał do warsz. loży „Pod złotym lichtarzem”, a dzięki swoim stosunkom przyczynił się do złagodzenia represji, które dotknęły Bogusławskiego ze strony władz pruskich w tzw. aferze „Ottona z Wittelsbach” (1801). W t. pol. był „dyrektorem muzyki” i wykazał na tym stanowisku niezwykłą energię. Wkrótce po przyjeździe do Warszawy utworzył w t. liczny i dobry chór, który był jednocześnie szkołą śpiewu. Dwie wychowanki tej szkoły, Z. Petrasch i K. Stefani, odniosły wkrótce ogromne sukcesy w operach „Przerwana ofiara” i „Zaczarowany flet”. Opera pol. doszła wówczas do rozkwitu przyprawiając o bankructwo konkurencyjną operę włoską (1803). Zwycięstwo to przypieczętowało przyjaźń E. z Bogusławskim. Bardzo czynny jako nauczyciel i dyrygent, nadal komponował wówczas muzykę do dramatów i oper. Nadto założył wydawnictwo, które publikowało nuty popularnych pol. pieśni i arii. Z t. Bogusławskiego wyjeżdżał także do innych miast. 23 VI 1802 ożenił się ze swą uczennicą, Karoliną Drozdowską. Od kwietnia do późnej jesieni 1805 przebywał w Lipsku i Paryżu. 17 XI 1805 został członkiem przybranym Warsz. Tow. Przyjaciół Nauk. W czasach Księstwa Warszawskiego jego stosunki z Bogusławskim uległy pogorszeniu z przyczyn niezupełnie do dzisiaj wyjaśnionych. W konflikcie, który wiosną 1807 poróżnił dyr. z zespołem E. stanął po stronie zespołu. Został jednak w t. i nadal sprawował swe funkcje utrzymując na wysokim poziomie repertuar i zespół operowy. W 1814 był jednym z akcjonariuszy w tow. akcyjnym, które zorganizował L. Osiński pragnąc wykupić antrepryzę z rąk Bogusławskiego. Za dyr. Osińskiego E. nadal był „dyrektorem muzyki”, popadł jednak w ostry konflikt z K. Kurpińskim (drugim dyrygentem od 1811). 1 VII 1824 Dyrekcja Rządowa T. Narodowego zwolniła go ze stanowiska na kategoryczne żądanie Kurpińskiego. Był bardzo czynny jako pedagog. Od 1815 wykładał w Szkole Dramatycznej, od 1817 w zorganizowanej wg jego projektu Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej; od 14 XII 1818 był dyr. tej szkoły. Od 1821 do upadku powstania w 1831 wykładał w Instytucie Muzyki i Deklamacji, także powstałym z jego inicjatywy, w 1826 przemianowanym na Szkołę Główną Muzyki; tu wykształcił wielu wybitnych muzyków, m.in. F. Chopina. W 1835-39 uczył w szkole śpiewu przy T. Wielkim.
W 1839 otrzymał emeryturę. Tegoż roku wyjechał do Petersburga, gdzie przebywał cztery miesiące. 14 VII 1845 uległ częściowemu paraliżowi. Dwukrotnie, latem 1845 i 1847, wyjeżdżał na kurację do Piszczan. Działalność kompozytorską uprawiał do 1849. W 1852 obchodził pięćdziesięciolecie ślubu i z tej okazji wręczono mu medal od „wielbicieli jego arcydzieł w kraju utworzonych”. Zmarł w swojej posiadłości, gdzie spędził ostatnie lata życia.
Wychowany w duchu Oświecenia, zwolennik powszechnej tolerancji, E. wykazywał jednocześnie znaczną giętkość wobec kolejnych władców kraju z jednakową gorliwością sławiąc cesarza austr., króla pruskiego, Napoleona, Aleksandra I, Mikołaja I, a nawet gen. I. Paskiewicza. To pewno najsilniej podsycało niechęć, jaką w niektórych kołach okazywano mu w ostatnich okresach jego życia. Niesprawiedliwie jednak odmawiano mu bliższych związków z polskością. W rzeczywistości, choć wychowany w środowisku niem., E. mocno się związał z pol. społeczeństwem i pol. kulturą, nauczył się dość dobrze po polsku i niezmiernie zasłużył się jako organizator pol. życia teatr. i muz., nauczyciel, teoretyk, krytyk i kompozytor. Na jego twórczość złożyło się wiele gatunków muz. m.in. msze, symfonie, oratoria (przeważnie mniejszej wartości). Ważniejsze są utwory napisane dla t., obejmujące mnóstwo okolicznościowych kantat, kompozycji antraktowych, ilustracji muz., komediooper, wreszcie dwa balety i dziewięć oper wieloaktowych. Z tych tylko dwie napisał E. do niem. tekstów. Pozostałe miały pol. libretta; największe powodzenie osiągnął „Leszek Biały” (2 XII 1809). Po 1831 wszystkie zeszły z afisza, odegrały jednak ważną rolę w rozwoju pol. twórczości operowej. Niektóre fragmenty z jego utworów, zwłaszcza z komediooper, jak np. polonez z „Siedem razy jeden”, cieszyły się w XIX w. wielką popularnością.
Jeszcze pod panowaniem pruskim E. zwalczał uprzedzenia do języka pol. dowodząc, że nadaje się do śpiewu nie gorzej od innych. Prowadził tę kampanię i później, także na forum międzynarodowym, m.in. w pierwszym zarysie dziejów opery pol.: „Die Oper der Polen” („Allgemeine Musikalische Zeitung”, 1812). Problem zastosowania języka pol. w operze przywiódł go do studiów teoretycznych, których owocem była ważna dla rozwoju wiersza pol. „Rozprawa o metryczności i rytmiczności języka polskiego”, cz. I Warszawa 1818, cz. II w rękopisie. Napisał także kilka podręczników oraz „Sumariusz moich utworów muzycznych z objaśnieniami o czynnościach i działaniach moich jako artysty muzycznego” (Warszawa 1849, wznowienie Kraków 1957).

Józef Ksawery Antoni Elsner (ID: psb.5231.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi

Thank you for using
my website Sejm-Wielki.pl

Józef Ksawery Antoni Elsner (ID: psb.5231.1)

Rodzice

śluby i dzieci, wnuki, i do prawnuków

Najbliżsi sławni ludzie (wg kryterium PSB)

Uwagi

Thank you for usingmy website Sejm-Wielki.pl

Thank you for using
my website Sejm-Wielki.pl