Salomea Deszner (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego)

„Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965”, t. I, PWN Warszawa 1973:

DESZNER Salomea, właśc. S. Teschner, Teszner (1759 Białystok - 20 III 1806 Grodno), aktorka, śpiewaczka, dyr. teatru
Spotykane w opracowaniach daty jej zgonu 1800 (W. Bogusławski, M. Chomiński, J.T.S. Jasiński) i 1809 (L. Bernacki, A. Miller) są mylne. Była córką Adama i Ludwiki Teschnerów. Ojciec jej (pochodzenia niem.) był tapicerem na dworze hetmana J.K. Branickiego. Wychowywała się pod opieką hetmanowej I.Branickiej. Z polecenia samego króla zaangażowano ją w 1777 do T. Narodowego w Warszawie. W szybkim czasie uznano ją za jedną z najwybitniejszych aktorek zespołu, a po przejęciu ról A. Truskolaskiej (po jej wyjeździe w 1780 do Lwowa) stała się pierwszą aktorką w antrepryzie M. Bizestiego. Pod koniec 1780 wyjechała (z powodu zatargu z Bizestim) do Lwowa i występowała tam w t. pod dyr. A. i T. Truskolaskich, prawdopodobnie ok. roku. Następnie grała znowu w warsz. T. Narodowym; występowała także wraz z zespołem w Grodnie i Dubnie (1784). W 1785-89 występowała w Wilnie; wraz z W. Bogusławskim, P. Drozdowską i J. Hempińskim należała wówczas do „towarzystwa”, które prowadziło tamtejszy teatr. W 1790-1794 występowała w T. Narodowym w Warszawie. Po klęsce Insurekcji Kościuszkowskiej i wyjeździe W. Bogusławskiego do Lwowa grała jeszcze przez pewien czas w sez. 1795/96 w Warszawie w antrepryzie B. Tuczempskiego; następnie wyjechała do Wilna, gdzie w 1796-1801 występowała w zespole D. Morawskiego. W 1801-02 grała w zespole M. Każyńskiego w Grodnie i Mińsku Litewskim (wg L.A. Dmuszewskiego prowadziła już wtedy w Grodnie własny zespół). W czerwcu 1802 otrzymała od władz ros. pozwolenie na dziesięć lat na prowadzenie t. w Grodnie. Odtąd aż do końca życia kierowała t. grodzieńskim. Okresowo prowadziła t. do spółki z J. Szymańskim (który usiłował jej odebrać przywilej i stworzył drugi zespół w Grodnie; obydwa zespoły przez pewien czas występowały na przemian). Od 1803 prowadziła t. sama. W tym samym roku uzyskała przywilej wystawiania sztuk w całej grodzieńskiej guberni i prawdopodobnie wyjeżdżała z zespołem w czasie jesiennych jarmarków do Zelwy. „Piękny wzrost, kształtna kibić, twarz przyjemna, żywe i zgrabne poruszenia - pisał o D. Wojciech Bogusławski - wystawiały w niej na scenie ujmującą osobę”. Była aktorką inteligentną i wykształconą (znała obce języki), odznaczała się „smakiem wytwornym”, znajomością „dobrego tonu”, „pięknym i gustownym zawsze ubiorem” (W. Bogusławski). W debiutanckich rolach subretek (m.in. Julusia - „Amant, autor, i sługa”, Franciszka - „Minna von Barnhelm") „jej postać, młodość i żywość gasiła wdzięki pań, których garderobiane udawać jej kazano” (W. Bogusławski). Największe sukcesy odnosiła w rolach „drugich” i „pierwszych amantek"; grała m.in. Rozynę („Cyrulik sewilski"), Zuzannę („Wesele Figara"), Ludwikę („Przekory miłosne"), Elżusię („Syn marnotrawny” S. Trembeckiego). Z powodzeniem występowała także w repertuarze operowym. Śpiewała partię Kasi w pierwszej pol. operze „Nędza uszczęśliwiona” (1778), była pierwszą pol. wykonawczynią partii Blondyny w głośnej wówczas operze buffo „Dla miłości zmyślone szaleństwo” (1779). Zyskała dzięki temu miano „pierwszej śpiewaczki na polskiej scenie” (W. Bogusławski). Miała wprawdzie „nieco ostry”, ale za to piękny głos (sopran); śpiewu uczyła się u L. Montbruna. Po 1790 zaczęła występować w rolach charakterystycznych; grała m.in. Hrabinę Murer („Eugenia"), Gospodynię („Zoe"), Plotkiewiczową („Szkoła obmowy"). Występowała także w rolach męskich; „a tak zważając - pisał W. Bogusławski - że w tragedii, komedii i operze role amantek, charakterystyczne i subretek z niepospolitym wystawiała talentem, można bez podchlebstwa przyznać jej pierwszej naówczas po Pani Truskolaskiej aktorki nazwisko”.

Salomea Deszner (ID: psb.4213.1)

Rodzice

Uwagi